Αναφορά στελέχους του ελληνικού δημοσίου θέτει ζητήματα υπερκοστολόγησης δημοσίων συμβάσεων ύψους 265 εκατ. ευρώ, στο πλαίσιο προγράμματος του ΕΣΠΑ για αγορά και εγκατάσταση υδρομέτρων σε δημοτικά δίκτυα ύδρευσης. Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε αποκεντρωμένα σε 51 δήμους, ωστόσο η καταγγελία επικαλείται ενδείξεις εναρμονισμένων πρακτικών. Στο 80% των διαγωνισμών συμμετείχε μόνο μία εταιρεία, ενώ τη μερίδα του λέοντος κέρδισαν πέντε εταιρείες.
Το Reporters United απέκτησε πρόσβαση σε γραπτή αναφορά – καταγγελία που θέτει ζητήματα υπερκοστολόγησης δημόσιων συμβάσεων για την προμήθεια μέσω ΕΣΠΑ ψηφιακών οικιακών υδρομέτρων.
Η αναφορά έφτασε σε εμάς μέσω μέιλ από πληροφοριοδότη που δεν είναι ο καταγγέλλων. Η διαρροή έγινε υπό τον όρο της ανωνυμίας, καθώς η αποκάλυψη της ταυτότητας του whistleblower ενδέχεται να θέσει σε κίνδυνο την εργασία του.
Από το ρεπορτάζ προκύπτει ότι, πριν τη διαρροή προς τη δημοσιογραφική μας ομάδα, ο καταγγέλλων είχε καταθέσει σχετική αναφορά προς την ηγεσία της υπηρεσίας του, η οποία, όπως θα δούμε αναλυτικά, δεν θεωρεί ότι προκύπτει ζήτημα υπερκοστολόγησης των συμβάσεων. Μάλιστα, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι μετά την καταγγελία ξεκίνησε διοικητική διαδικασία σε βάρος του καταγγέλλοντος.
Τα ζητήματα που θέτει η καταγγελία για την προμήθεια και το κόστος των υδρομέτρων είναι σύνθετα, καθώς αφορούν περισσότερες από 50 δημόσιες συμβάσεις. Γι’ αυτό τον λόγο χρειάστηκε ενδελεχής και πολύμηνη έρευνα, μελέτη εγγράφων και επικοινωνία με πολλά σχετιζόμενα μέρη (δημόσιες υπηρεσίες, δημοτικές αρχές, εταιρείες, ιδιώτες, δημοσίους υπαλλήλους με καλή γνώση της αγοράς).
Συνολικά, μιλήσαμε με έξι διαφορετικές πηγές (που, είτε συμφωνούν είτε διαφωνούν με τα καταγγελλόμενα, θέλησαν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους για την προστασία της ταυτότητάς τους), απευθυνθήκαμε σε πέντε κρατικές και δημοτικές αρχές και υποβάλαμε ερωτήματα σε 13 εταιρείες που συμμετέχουν στις συμβάσεις. Σκοπός μας, η όσο το δυνατόν λεπτομερέστερη προσέγγιση του ζητήματος.
Παραθέτουμε τα συμπεράσματά μας, επισημαίνοντας ότι αν κάποια υπηρεσία, πηγή ή εταιρεία έχει περισσότερες πληροφορίες για την υπόθεση, μπορεί να επικοινωνήσει μαζί μας, αφού θα συνεχίσουμε να την παρακολουθούμε με ρεπορτάζ.
Πρόσκληση 6659
Τα υδρόμετρα είναι μικρές συσκευές που τοποθετούνται στα δίκτυα υδροδότησης έξω από τα σπίτια και η λειτουργία τους έγκειται στη μέτρηση και την τιμολόγηση του νερού, καθώς και στον εντοπισμό διαρροών και κλοπών. Τα ψηφιακά («έξυπνα») υδρόμετρα στέλνουν σε άμεσο χρόνο τα δεδομένα τους σ’ ένα κεντρικό σύστημα καταγραφής της κατανάλωσης.
Ο εξοπλισμός που αναφέρεται στην καταγγελία έχει αγοραστεί μέσω του προγράμματος ΕΣΠΑ «Ολοκληρωμένη Διαχείριση Δικτύων Ύδρευσης» (στο εξής: Πρόσκληση 6659), που περιλαμβάνει, εκτός των υδρομέτρων, και άλλα είδη εξοπλισμού (όπως αναμεταδότες των μετρήσεων, λογισμικά, υπολογιστές). Το ύψος των συμβάσεων για το πρόγραμμα ανέρχεται συνολικά σε 265 εκατ. ευρώ (330 εκατ. ευρώ με τον ΦΠΑ).
Οι προς διερεύνηση καταγγελίες, τη γνησιότητα των οποίων επιβεβαιώσαμε, κατατέθηκαν από στέλεχος της Ειδικής Υπηρεσίας Διαχείρισης Προγραμμάτων «Περιβάλλον και Κλιματική Αλλαγή» και «Πολιτική Προστασία» (ΕΥΔ ΠΕΚΑ & ΠΟΛΠΡΟ). Η ΕΥΔ, υπαγόμενη στο υπουργείο Οικονομικών, αποτελεί δημόσια υπηρεσία που παρακολουθεί τη διαχείριση πόρων του ΕΣΠΑ.
Οι καταγγελίες απεστάλησαν την 1η Νοεμβρίου 2023 με τη μορφή γραπτής αναφοράς στην ηγεσία της ΕΥΔ, ενώ μια λεπτομερέστερη εκδοχή τους έχει αποσταλεί στην Εθνική Αρχή Διαφάνειας (ΕΑΔ), στην Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων (ΕΑΑΔΗΣΥ) και στην Ευρωπαϊκή Εισαγγελία.
Πέραν της υπερκοστολόγησης, η καταγγελία αναφέρεται σε «υπερδιαστασιολόγηση», σε «παράτυπη διαδικασία διερεύνησης των τιμών των προϊόντων», σε «επικάλυψη φυσικού αντικειμένου» (που σημαίνει χρηματοδότηση της ίδιας υπηρεσίας και από άλλα προγράμματα), σε «διαδικασίες καταστρατήγησης του ανταγωνισμού», σε αξιολόγηση των συμμετεχουσών εταιρειών «με υποκειμενικά βαθμολογικά κριτήρια», καθώς και «σε συστηματικά λάθη» και «υπερβολικές τιμές προϊόντων που δείχνουν “ενιαίο συντονισμό”».
330 εκατ. ευρώ για 54 συμβάσεις
Στις 30 Δεκεμβρίου 2022, το υπουργείο Ανάπτυξης (επί υπουργίας Γεωργιάδη) δημοσίευσε την Πρόσκληση 6659 του ΕΣΠΑ, ώστε δήμοι και δημοτικές επιχειρήσεις ύδρευσης να καταθέσουν προτάσεις για προμήθεια υδρομέτρων. Οι προτάσεις δεν θα έπρεπε να υπερβαίνουν τα 9 εκατ. ευρώ (με τον ΦΠΑ) για τον κάθε δήμο ξεχωριστά.
Η καταληκτική ημερομηνία για την υποβολή των προτάσεων ήταν η 17η Φεβρουαρίου 2023. Ωστόσο, στις 31 Ιανουαρίου 2023 το υπουργείο εξέδωσε τροποποιητική πρόσκληση, όπου έθεσε ως καταληκτική ημερομηνία την ίδια μέρα, δηλαδή την 31η Ιανουαρίου 2023 (έγγραφο αριστερά).
Οι διαγωνιστικές διαδικασίες έτρεξαν καθ’ όλη τη διάρκεια του 2023. Σύμφωνα με έγγραφο της ΕΥΔ, 81 δήμοι και δημοτικές επιχειρήσεις ύδρευσης κατέθεσαν προτάσεις. Από αυτές εντάχθηκαν στο πρόγραμμα 54 πράξεις με συνολικό προϋπολογισμό 330 εκατ. ευρώ. Το ρεπορτάζ εντόπισε 51 δήμους που εντάχθηκαν στο πρόγραμμα και 52 συμβάσεις (δύο για τον δήμο Ιωαννίνων). Παρότι υποβάλαμε σχετικό ερώτημα, η ΕΥΔ δεν μας γνωστοποίησε τις δύο επιπλέον πράξεις που δεν εντοπίσαμε.
Στο 80% των διαγωνισμών για το ΕΣΠΑ συμμετείχε μία εταιρεία
Οι ημερομηνίες υλοποίησης του έργου σε κάθε δήμο παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις, αφού η διαγωνιστική διαδικασία ήταν ξεχωριστή για κάθε έναν απ’ αυτούς. Ας δούμε όμως ενδεικτικά την πορεία ενός διαγωνισμού: Παράδειγμά μας, η Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης και Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ) Αγρινίου. Η ΔΕΥΑ Αγρινίου υπέβαλε πρόταση για ένταξη στο ΕΣΠΑ στις 18 Ιανουαρίου 2023. Ο Ειδικός Γραμματέας Προγραμμάτων Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης – Ταμείου Συνοχής (ΕΤΠΑ – ΤΣ) κ. Γιώργος Ζερβός εξέδωσε την πράξη ένταξης στις 7 Απριλίου και η προέγκριση της δημοπράτησης δόθηκε στις 13 Ιουνίου.
Στη συνέχεια, ο δήμος δημοσίευσε τα τεύχη της δημοπράτησης. Η καταληκτική ημερομηνία υποβολής των προσφορών από ενδιαφερόμενες εταιρείες ήταν η 17η Ιουλίου. Οι αποσφραγίσεις των προσφορών έγιναν στις 21 Ιουλίου. Στον διαγωνισμό συμμετείχαν δύο εταιρείες: Η UW TECH HELLAS AE (κατά 50% θυγατρική της ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΑΕ, συμφερόντων -σύμφωνα με την ιστοσελίδα της εταιρείας– του Ομίλου Λασκαρίδη) και η ΜΤ ΑΤΕ, κατασκευαστική εταιρεία με συμμετοχή σε δημόσια και ιδιωτικά έργα. Το έργο το κέρδισε η UW TECH HELLAS AE και η απόφαση κατακύρωσης έχει ημερομηνία 29 Σεπτεμβρίου. Τα κριτήρια επιλογής ήταν δύο: η ποιότητα της προσφοράς (50%) και το κόστος (50%). Η σύμβαση υπογράφηκε στις 22 Δεκεμβρίου 2023. Η συνολική τιμή ανά υδρόμετρο ανήλθε σε 274 ευρώ (5,9 εκατ. ευρώ για 20.700 υδρόμετρα).
Χαρακτηριστικό του ολιγοπωλιακού χαρακτήρα της αγοράς των υδρομέτρων (που αναφέρεται ως δεδομένο από πολλές διαφορετικές πηγές) αποτελεί το γεγονός ότι στους 43 από τους 52 διαγωνισμούς συμμετείχε κάθε φορά μόλις μία εταιρεία. Στους υπόλοιπους εννέα διαγωνισμούς συμμετείχαν δύο υποψήφιες εταιρείες. Το ζήτημα της περιορισμένης συμμετοχής στις διαγωνιστικές διαδικασίες εγείρεται και από τη γραπτή αναφορά.
Όπως προκύπτει και από τον παρακάτω πίνακα, οι εταιρείες με τις περισσότερες συμβάσεις για την Πρόσκληση 6659 του ΕΣΠΑ είναι ο Όμιλος Ολύμπιος, η CONSTRAT, η UW TECH HELLAS, η ΑΚΑΤΤ, καθώς και εταιρείες συμφερόντων του Ομίλου Βαρδινογιάννη (Thalis, NOVA ICT), που εξασφάλισαν δημόσιες συμβάσεις κυρίως στην Κρήτη.
Πώς θα πετυχαίναμε καλύτερες τιμές (σύμφωνα με τους ειδικούς)
Για το θέμα της συμμετοχής μίας εταιρείας ανά διαγωνισμό, πηγή με άριστη γνώση του θέματος (ανεξάρτητη τόσο από τον καταγγέλλοντα όσο και από τους δήμους που συμμετείχαν στην Πρόσκληση 6659) είπε στο Reporters United: «Το να κατεβαίνει μία εταιρεία στη συντριπτική πλειοψηφία των διαγωνισμών δεν είναι μια καλή πρακτική για να πετύχεις τις καλύτερες δυνατές τιμές. Όμως, εδώ αυτό συνέβη γιατί η πρόσκληση αναρτήθηκε την τελευταία στιγμή και όλα έπρεπε να γίνουν πολύ γρήγορα, γιατί διαφορετικά υπήρχε ο κίνδυνος για το ελληνικό Δημόσιο να χάσει τα κονδύλια του ΕΣΠΑ. Η συνέπεια ήταν να τρέξουν ταυτόχρονα πάνω από 50 διαγωνισμοί με πολύ σύντομες προθεσμίες και οι περίπου 10 εταιρείες που ασχολούνται με υδρόμετρα στην Ελλάδα να επιλέξουν στοχευμένα σε ποιους διαγωνισμούς θα κατέβουν. Όσο μεγάλη κι αν είναι μια εταιρεία, δεν θα μπορούσε να κατέβει σε 50 διαγωνισμούς που έτρεχαν παράλληλα. Αν από την άλλη οι διαγωνισμοί έτρεχαν με μεγαλύτερο χρονικό ορίζοντα, θα είχαμε περισσότερες συμμετοχές στους διαγωνισμούς, μεγαλύτερο ανταγωνισμό, καλύτερες εκπτώσεις και τελικά συμφερότερες τιμές. Όμως, στην περίπτωση της Πρόσκλησης 6659 αυτό δεν έγινε, γιατί κινδύνευες να χάσεις τα έργα».
«Αν οι διαγωνισμοί έτρεχαν με μεγαλύτερο χρονικό ορίζοντα, θα είχαμε περισσότερες συμμετοχές στους διαγωνισμούς, μεγαλύτερο ανταγωνισμό, συμφερότερες τιμές. Όμως, στην Πρόσκληση 6659 αυτό δεν έγινε».
Ρωτήσαμε την πηγή για τις αιτίες της «τελευταίας στιγμής», που δεν επιτρέπει επίτευξη των καλύτερων δυνατών τιμών σε δημόσιους διαγωνισμούς με ευρωπαϊκή χρηματοδότηση. «Συνδυασμός γραφειοκρατίας στην Ελλάδα και την ΕΕ», μας απάντησε. «Από τη μία, συχνά το ελληνικό Δημόσιο προχωράει αργά τους διαγωνισμούς. Από την άλλη, το ίδιο ισχύει και για τις ευρωπαϊκές διαδικασίες. Για παράδειγμα, για την προγραμματική περίοδο του ΕΣΠΑ 2021-2027 ξεκίνησαν δειλά δειλά οι πρώτες προσκλησεις τώρα, δηλαδή το 2024! Ακόμη, για την προγραμματική περίοδο 2014-2020, οι προσκλήσεις έγιναν κατά κανόνα το 2018 και η υλοποίησή τους το 2019. Υπάρχουν δηλαδή και εθνικές και ενωσιακές καθυστερήσεις».
Σχετικά με το φαινόμενο του αγώνα δρόμου για την απορρόφηση κονδυλίων, άλλη πηγή με καλή γνώση της αγοράς αυτής, σχολίασε: «Παρατηρούμε ότι το τελευταίο διάστημα όλοι τρέχουν να αγοράσουν υδρόμετρα μέσω διαδοχικών προσκλήσεων από διαφορετικά προγράμματα. Έχω μεγάλη περιέργεια να δω σε πέντε – δέκα χρόνια σε ποια κατάσταση θα βρίσκονται αυτά τα δίκτυα. Πολύ περισσότερο όταν τα υδρόμετρα θα έχουν πάψει να χρηματοδοτούνται…».
Δημόσιο σημαίνει ταχύτητα!
Ας εμβαθύνουμε λίγο παραπάνω στο ζήτημα της έρευνας αγοράς για τον προσδιορισμό των τιμών, όπως εξελίχθηκε στον δήμο Αγρινίου. Από το πρακτικό της Επιτροπής Διερεύνησης Τιμών, το οποίο μελέτησε το Reporters United, προκύπτει ότι στις 12 Ιανουαρίου 2023 η ΔΕΥΑ Αγρινίου έστειλε πρόσκληση υποβολής προσφοράς για την προμήθεια και την εγκατάσταση των υδρομέτρων σε τρεις εταιρείες (UW TECH HELLAS AE, WGW WATER GAS WASTE IKE, EPSILON INNOVATIVE SYSTEM AE). Και οι τρεις απάντησαν με τις προσφορές τους την ίδια μέρα. Η απόκλιση των τιμών μεταξύ τους ήταν μικρή, της τάξης του 5%, όπως παρατηρείται και σε άλλους δήμους.
Πηγή με καλή γνώση των διαδικασιών σχολίασε: «Όταν μια εταιρεία λαμβάνει πρόσκληση για να καταθέσει προσφορά σχετικά με υδρόμετρα, πρέπει να κάνει μια σειρά από χρονοβόρες ενέργειες: Να μελετήσει τις προδιαγραφές και τις τιμές αγοράς δεκάδων ψηφιακών υδρομέτρων και παρελκόμενου εξοπλισμού, να επισκεφτεί την περιοχή του έργου ώστε να διαπιστώσει τις δυσκολίες και το κόστος της εγκατάστασης, να διαμορφώσει τον πίνακα τιμών. Εδώ προκύπτει το εξής ερώτημα: Πώς κατόρθωσε ο δήμος Αγρινίου να εξασφαλίσει προσφορές από τρεις εταιρείες μέσα σε μόλις μία μέρα;». Ο δήμος Αγρινίου δεν απάντησε σε σχετικά ερωτήματά μας.
«Σημαντικά ζητήματα υπερκοστολόγησης»
Για το ζήτημα της υπερκοστολόγησης, η καταγγελία υποστηρίζει: «Διαπιστώνονται σημαντικά ζητήματα υπερκοστολόγησης […] και υπερδιαστασιολόγησης […] με αποκλειστικά βλαπτικές επιπτώσεις στην κοστολόγηση και τον προϋπολογισμό των προμηθειών και του Δημοσίου Χρήματος». Ας σημειωθεί ότι στην προκειμένη περίπτωση, το όποιο πρόβλημα υπερκοστολόγησης αφορά τις τιμές που προσδιόρισαν οι δήμοι προκηρύσσοντας τους σχετικούς διαγωνισμούς, εφόσον οι εταιρείες που συμμετείχαν πρόσφεραν στις περισσότερες περιπτώσεις πολύ χαμηλά ποσοστά έκπτωσης.
Η αναφορά – καταγγελία προχωρά σε σύγκριση τιμών υδρομέτρων από άλλες προμήθειες. Για παράδειγμα, επισημαίνει ότι στο πλαίσιο δημόσιου διαγωνισμού, το 2022 το κυπριακό δημόσιο έκλεισε σύμβαση προμήθειας συνολικά 99.600 υδρομέτρων έναντι 15 εκατ. ευρώ. Από αυτά, 80.000 υδρόμετρα προβλέπονταν για την αρχική προμήθεια και 2.800 τον χρόνο επί επτά χρόνια, στη διάρκεια της περιόδου εγγύησης καλής λειτουργίας (ένας χρόνος) και υπηρεσιών συντήρησης (έξι χρόνια).
Πηγή με καλή γνώση της Πρόσκλησης 6659 και της καταγγελίας ανέφερε στο Reporters United: «Οι παραπάνω ποσότητες και τιμές ισοδυναμούν σε μια συνολική τιμή ανά υδρόμετρο περί τα 150 ευρώ. Η αντίστοιχη συνολική τιμή ανά υδρόμετρο για το Αγρίνιο προκύπτει έως 274 ευρώ (5,9 εκατ. ευρώ για 20.700 υδρόμετρα) και δεν περιλαμβάνει καμιά υπηρεσία εξαετούς συντήρησης και εποπτείας καλής λειτουργίας όπως η προμήθεια στην Κύπρο. Επιπλέον, οι άδειες χρήσης των λογισμικών παρακολούθησης του συστήματος είναι στο μεν Αγρίνιο για τρία χρόνια στη δε Λεμεσό για έξι. Λαμβάνοντας υπόψη τυχόν εθνικές διαφοροποιήσεις, το μέγεθος της προμήθειας μπορεί μόνο εν μέρει να εξηγήσει τη διαφορά στην τιμή».
Σύμφωνα με την καταγγελία, κάποιες δημοτικές επιχειρήσεις ύδρευσης εξασφάλισαν καλύτερες τιμές υδρομέτρων, κατόπιν έρευνας αγοράς. Ενδεικτικά, για την Πρόσκληση 6659 η ΔΕΥΑ Πυλαίας – Χορτιάτη διαμόρφωσε, για 2.679 υδρόμετρα μισής ίντσας, τιμή 180 ευρώ ανά υδρόμετρο (με τα μικροϋλικά και την εγκατάσταση), την ώρα που η ΔΕΥΑ του δήμου Δέλτα διαμόρφωσε, για 10.350 υδρόμετρα, τιμή ύψους 206,60 ευρώ ανά τεμάχιο, χωρίς να υπολογίζεται ο επιπλέον υδραυλικός εξοπλισμός (40,40 ευρώ) και η εγκατάσταση και ρύθμιση του υδρομέτρου (29,90 ευρώ), τα οποία αυξάνουν το κόστος αγοράς και εγκατάστασης σε 277 ευρώ ανά υδρόμετρο. Ακόμη, ο δήμος Πυλαίας – Χορτιάτη εξασφάλισε καλύτερη έκπτωση στην τελική σύμβαση, άρα το κόστος ανά τεμάχιο κινήθηκε σε ακόμα χαμηλότερη τιμή.
Ρωτήσαμε τον δήμο Δέλτα και τον δήμο Αγρινίου για το πώς προέκυψε το ύψος της τιμής με βάση τα χαρακτηριστικά των υδρομέτρων.
Στην απάντησή της (το πλήρες έγγραφο εδώ), η ΔΕΥΑ Δέλτα δεν αμφισβήτησε την ακρίβεια των προαναφερόμενων τιμών αγοράς και δεν ανταποκρίθηκε στο ερώτημά μας για το ποια χαρακτηριστικά των υδρομέτρων οδήγησαν στις τιμές της προμήθειας που καθόρισε. Η δημοτική επιχείρηση σημείωσε ότι «δεν μας είναι γνωστή καμία καταγγελία που έχει γίνει σε κρατικές αρχές αναφορικά με την πρόσκληση 6659 της ΕΥΔ ΠΕΚΑ & ΠΟΛΠΡΟ, άλλωστε κάτι τέτοιο θα ήταν μάλλον μη νόμιμο», προσθέτοντας ότι «η ΔΕΥΑ Δήμου Δέλτα κατά την φάση του σχεδιασμού της προμήθειας διενήργησε έλεγχο της αγοράς σε πολλά επίπεδα, για τον καθορισμό του κόστους, πέραν από όσα ορίζονται από την σχετική νομολογία, ώστε να διαμορφώσει τον προϋπολογισμό της υπηρεσίας μας για την προμήθεια [που αφορά τα υδρόμετρα]».
«Διαπιστώνονται σημαντικά ζητήματα υπερκοστολόγησης και υπερδιαστασιολόγησης με αποκλειστικά βλαπτικές επιπτώσεις στην κοστολόγηση και τον προϋπολογισμό των προμηθειών και του Δημοσίου Χρήματος»
Απόσπασμα από την αναφορά – καταγγελία για την Πρόσκληση 6659
«Με τον τρόπο αυτό διασφαλίστηκε η διαφάνεια και η ρεαλιστικότητα της ποιότητας αλλά και του κόστους του υπό προμήθεια συστήματος», πρόσθεσε η ΔΕΥΑ Δέλτα, καταλήγοντας: «Όλα τα ερωτήματα τα οποία μας απευθύνετε έχουν απαντηθεί από τον έλεγχο νομιμότητας που διενήργησε το Ελεγκτικό Συνέδριο (ένταξη πράξης – καθορισμός κόστους – διαγωνιστική διαδικασία), με την πράξη 524/2023 του ΣΤ’ Κλιμακίου όπου αποφάνθηκε ότι δεν κωλύεται η υπογραφή της σύμβασης της ΔΕΥΑ Δήμου Δέλτα με την ανάδοχο εταιρεία».
Σε αντίθεση με τον δήμο Δέλτα, ο δήμος Αγρινίου δεν μας απάντησε.
Σχολιάζοντας τις προαναφερόμενες αποκλίσεις στις τιμές, μία πηγή μάς δήλωσε: «Κατά την εκτίμησή μου οι διαφοροποιήσεις σε βασικά χαρακτηριστικά των υδρομέτρων -όπως η ακρίβεια μέτρησης και η διάρκεια μπαταρίας- δεν αιτιολογούν τόσο μεγάλες αποκλίσεις στις τιμές. Αν οι δήμοι ήθελαν να εξασφαλίσουν υδρόμετρα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, μπορούσαν να το θέσουν στα κριτήρια και να κάνουν αποκλειστικά μειοδοτικό διαγωνισμό, ώστε να κερδίσει ο φθηνότερος. Ωστόσο, αυτό εν προκειμένω δεν έγινε». Να σημειώσουμε ότι η σημασία της μπαταρίας του υδρομέτρου είναι κομβική, καθώς μετά το πέρας της λειτουργίας της δεν αντικαθίσταται και πρέπει να γίνει προμήθεια νέου υδρομέτρου.
Σύμφωνα με τη γραπτή αναφορά, «τα υδρόμετρα (σ.σ.: στους διαγωνισμούς της Πρόσκλησης 6659) τιμολογούνται 220€/τεμ ±5% περίπου από τη συντριπτική πλειοψηφία των Δικαιούχων (σ.σ.: των δήμων)» και τα ζητήματα κόστους «φαίνεται να παρουσιάζονται οριζόντια στις περισσότερες» από τις 52 προμήθειες, κάτι που σε συνδυασμό με «συστηματικά λάθη» και «με μεγάλες και σχεδόν ίδιες τιμές προϊόντων» αποτελούν «στοιχεία που δείχνουν έναν “ενιαίο συντονισμό”».
Η αναφορά καταλήγει στο ότι «όλα τα στοιχεία δημιούργησαν την πεποίθηση ότι πρόκειται για μεθοδεύσεις μιας “εναρμονισμένης πρακτικής” με αρκετούς συμβαλλόμενους στον συντονισμό και τη διασφάλιση των μεθοδεύσεων αυτών» και ότι «αυτή η “συλλογική απερισκεψία” των δικαιούχων που ανήκουν στην ομάδα που έχουν τιμολογήσει τα υδρόμετρα 220€±5% χρήζει ιδιαίτερης διερεύνησης».
Ανάρτηση του πρώην υφυπουργού Ανάπτυξης και Επενδύσεων Γ. Τσακίρη για την έκδοση της Πρόσκλησης 6659 (5.1.2023).
Διαφωνία για τα κριτήρια των διαγωνισμών του ΕΣΠΑ
Τα κριτήρια με τα οποία οι δήμοι, στο σύνολό τους, επέλεξαν τον ανάδοχο των διαγωνισμών για την Πρόσκληση 6659 διαμορφώθηκαν ως εξής: ποιότητα (50%) και κόστος (50%). Σύμφωνα με την καταγγελία, η υιοθέτηση των κριτηρίων αυτών δεν ήταν μεν υποχρεωτική για τους δήμους, ωστόσο υπήρξε προς αυτή την κατεύθυνση «σθεναρή παρέμβαση» της διοίκησης της ΕΥΔ.
Πηγή με άριστη γνώση των διαδικασιών αξιολόγησης μάς είπε: «Για το ΕΣΠΑ δεν έγινε αμιγώς μειοδοτικός διαγωνισμός και επιλέχθηκε το μοντέλο 50-50. Ο καθορισμός των κριτηρίων στη λογική “50% ποιότητα, 50% κόστος” έδωσε στους δήμους την ευχέρεια να επιλέξουν ως ανάδοχο ακόμα κι αυτόν που δεν πρόσφερε την καλύτερη τιμή. Στις δημόσιες συμβάσεις ο μειοδοτικός διαγωνισμός (“100% κόστος”) δεν επιτρέπει στις υπηρεσίες να επιλέγουν όποιον θέλουν στη βάση της πιο δύσκολα ελέγξιμης διαδικασίας της αξιολόγησης της “ποιότητας”. Γι’ αυτό είναι ο καλύτερος τρόπος να προστατέψεις το δημόσιο χρήμα, ειδικά σε προϊόντα όπως τα υδρόμετρα, των οποίων οι προδιαγραφές μπορούν εύκολα και αντικειμενικά να καθοριστούν. Κι αν θες να εξασφαλίσεις και καλό προϊόν και καλή τιμή, μπορείς να θέσεις αυστηρούς όρους για τα χαρακτηριστικά τους και να πεις “ο οικονομικότερος με αυτές τις αυστηρές προδιαγραφές κερδίζει”. Έτσι, και ποιότητα έχεις και τον συμφερότερο επιλέγεις».
Σχετικά με τους όρους των προμηθειών, η καταγγελία σημειώνει: «Θα μπορούσε η ΕΥΔ να ζητήσει απ’ όλους τους Δικαιούχους (σ.σ.: τους δήμους) να έχουν μπαταρίες τουλάχιστον 15 ετών ώστε να είναι και τα υδρόμετρα λειτουργικά για 15 χρόνια. Έτσι, αφήσαμε και αυτό το ζήτημα στους Δικαιούχους, να έχουν στις μελέτες τους υδρόμετρα πχ 5 ετών! Δηλαδή ώσπου να τα βάλουν θα θέλουν αντικατάσταση».
Άλλη πηγή με την οποία επικοινωνήσαμε υποστηρίζει μια μέση οδό. Θεωρεί ότι η αναλογία 50%-50% πριμοδοτεί όντως τα υποκειμενικά κριτήρια, υποστηρίζει ωστόσο ότι μια αναλογία 70%-30% υπέρ του κριτηρίου της τιμής είναι λογική, καθώς επιτρέπει να σταθμίζονται και ποιοτικά κριτήρια.
Όλες οι σχετικές συμβάσεις των ενταγμένων πράξεων [της Πρόσκλησης 6659] έχουν διέλθει θετικά από τον έλεγχο της αρμόδιας Εθνικής Αρχής [του Ελεγκτικού Συνεδρίου]».
ΕΥΔ προς Reporters United
Για το ζήτημα επικοινωνήσαμε με ακόμα μία πηγή, η οποία, προερχόμενη από δήμο που συμμετέχει στο πρόγραμμα του ΕΣΠΑ, διαφωνεί με την καταγγελία και θεωρεί ότι δεν τίθεται ζήτημα υπερκοστολόγησης. Η ίδια υποστήριξε: «Η Πρόσκληση 6659 ήρθε μετά από ακύρωση προηγούμενης πρόσκλησης και έπρεπε να προχωρήσει εντός του 2023, γιατί διαφορετικά η Ελλάδα θα έχανε τα κονδύλια του ΕΣΠΑ. Προς επιτάχυνση των διαγωνιστικών διαδικασιών, η ΕΥΔ πράγματι έθεσε τον κανόνα του 50%-50%, όπως αναφέρει και η καταγγελία. Ωστόσο, σε άλλα έργα, όπως του προγράμματος Αντώνης Τρίτσης και του Ταμείου Ανάκαμψης, δεν υπήρχε καν το 50%-50% και είχαμε 70-80% ποιότητα και 20-30% κόστος. Δηλαδή, εκεί τα πράγματα ήταν χειρότερα όσον αφορά το κριτήριο του κόστους».
Σε ερώτησή μας για το αν θα μπορούσε να γίνει ο διαγωνισμός με μεγαλύτερο βάρος στο κόστος, η πηγή πρόσθεσε: «Θα μπορούσε. Ωστόσο, εκεί θα είχες τον εξής κίνδυνο: Αν έβαζες αυστηρά κριτήρια για τα χαρακτηριστικά των υδρομέτρων και έκοβες όποιον δεν είχε τις προδιαγραφές, αν ένας ερχόταν και σου έλεγε “με έκοψες άδικα” και έκανε προδικαστική προσφυγή, κινδύνευες να χάσεις το ΕΣΠΑ. Κι αυτό δεν θα το ήθελε η διοίκηση».
Στην απάντησή της (πλήρες έγγραφο εδώ), η ΕΥΔ δεν σχολίασε την αιτίαση περί «σθεναρής παρέμβασης». Από την πλευρά του, ο δήμος Δέλτα ανέφερε: «Στην αντίληψη της υπηρεσίας μας, δεν υπέπεσε καμία απολύτως “σθεναρή παρέμβαση” της διοίκησης της ΕΥΔ για την υιοθέτηση κριτηρίων, αντίθετα η συνεργασία με την ΕΥΔ είναι στο καλύτερο δυνατό επίπεδο. Θεωρούμε ότι η “καταγγελία” στην οποία αναφέρεστε σχετικά με την “σθεναρή παρέμβαση” της ΕΥΔ δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα».
Με αναλυτικές ερωτήσεις θέσαμε υπόψη της ΕΥΔ όλα τα ζητήματα που εγείρονται στο ρεπορτάζ και την καταγγελία. Στην απάντησή τους άφησαν τα περισσότερα από τα ερωτήματα αναπάντητα και περιορίστηκαν στην παρακάτω τοποθέτηση: «Η ΕΥΔ, σε συνέχεια της σχετικής καταγγελίας, ακολούθησε άμεσα τις διαδικασίες, που προβλέπονται από [το] υφιστάμενο θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο (Σύστημα Διαχείρισης και Ελέγχου του ΕΣΠΑ) και απέστειλε στην αρμόδια Αρχή (σ.σ.: την Εθνική Αρχή Διαφάνειας, ΕΑΔ) όλα τα απαραίτητα στοιχεία – έγγραφα τεκμηρίωσης. Με το από 06.12.2023 έγγραφό της η αρμόδια Αρχή (σ.σ.: η ΕΑΔ) έθεσε την καταγγελία στο αρχείο. Όλες οι σχετικές συμβάσεις των ενταγμένων Πράξεων, έχουν διέλθει, θετικά, από τον έλεγχο της αρμόδιας Εθνικής Αρχής (σ.σ.: του Ελεγκτικού Συνεδρίου)».
Ζητήσαμε από την ΕΥΔ το έγγραφο με το οποίο η εξέταση της υπόθεσης τέθηκε στο αρχείο. Η υπηρεσία αρνήθηκε να μας το δώσει.
Απευθυνθήκαμε προς την ΕΑΔ, ζητώντας ενημέρωση για τυχόν ενέργειές της με σκοπό τη διερεύνηση της παραπάνω καταγγελίας και το στάδιο στο οποίο αυτές βρίσκονται. «Η ΕΑΔ δεν δύναται να παράσχει ουδεμία πληροφορία σχετικά με αναφορές που τυχόν έχουν υποβληθεί, δεδομένης της προβλεπόμενης υποχρέωσης εμπιστευτικότητας και προστασίας των αναφερόντων και των αναφερόμενων», μας απάντησε (πλήρες έγγραφο εδώ).
Υπενθυμίζουμε ότι η ίδια αυτή αρχή τον Απρίλιο του 2022 είχε ξεκινήσει έρευνα για το σκάνδαλο των υποκλοπών, στο πλαίσιο του οποίου το πόρισμά της δεν βρήκε τίποτα μεμπτό, σε αντίθεση με τις έρευνες των δύο συνταγματικά κατοχυρωμένων Ανεξάρτητων Αρχών (ΑΔΑΕ, ΑΠΔ), που είχαν πράγματι αρμοδιότητα επί του ζητήματος.
Σε σχετικό αίτημά μας, η ΕΑΔΗΣΥ απάντησε ότι έχει παραλάβει την καταγγελία και πρόκειται να τη διερευνήσει στο προσεχές διάστημα.
Εκεί όπου ΕΥΔ και καταγγελία πρακτικά συμφωνούν
Για να μη διπλοπληρώνει το ίδιο προϊόν, το Δημόσιο επιστρατεύει, σύμφωνα με την ενωσιακή νομοθεσία, την έννοια της επικάλυψης φυσικού αντικειμένου: Αν μια σύμβαση καλύπτει μία προμήθεια, αυτή δεν επιτρέπεται να ξαναπληρωθεί από άλλο δημόσιο έργο.
Η απαγόρευση επικάλυψης φυσικού αντικειμένου θεωρητικά εφαρμόστηκε στην Πρόσκληση 6659, η οποία αναφέρει: «Δεν θα γίνει δε αποδεκτή πρόταση η οποία ήδη χρηματοδοτείται ή έχει υποβληθεί για χρηματοδότηση εν συνόλω, είτε εν μέρει, σε άλλο χρηματοδοτικό μέσο».
Ωστόσο, στην προκειμένη περίπτωση ο κανόνας εφαρμόστηκε κατά την καταγγελία με τρόπο αμφιλεγόμενο. Σύμφωνα με αυτήν, η διοίκηση της ΕΥΔ εξέφρασε την άποψη ότι η υπό αξιολόγηση πρόταση για το πρόγραμμα του ΕΣΠΑ δεν θα έπρεπε να έχει προταθεί προς ένταξη σε άλλο χρηματοδοτικό μέσο κατά την ημερομηνία δημοσίευσης της Πρόσκλησης 6659 (30 Δεκεμβρίου 2022).
«Κάτι τέτοιο όμως δεν είναι λογικό, αφού ο ενδιαφερόμενος δικαιούχος (σ.σ.: ο δήμος) δεν θα μπορούσε να αποσύρει την πρότασή του από άλλο χρηματοδοτικό πρόγραμμα, χωρίς να ξέρει αν και πότε θα ανακοινωθεί μια άλλη σχετική πρόσκληση, όπως η 6659», σημειώνει η καταγγελία (οι υπογραμμίσεις ανήκουν στο πρωτότυπο).
Η αναφορά προσθέτει ότι η παραπάνω ερμηνεία του κανόνα για την επικάλυψη του φυσικού αντικειμένου δεν διατυπώθηκε γραπτώς στην Πρόσκληση 6659, αλλά εκφράστηκε προφορικά. Εάν αντιθέτως ο κανόνας είχε διατυπωθεί στην πρόσκληση, οι δικαιούχοι θα είχαν αντιδράσει.
Σε αίτημά μας, η ΕΑΔΗΣΥ μάς ενημέρωσε ότι έχει παραλάβει την καταγγελία και πρόκειται να τη διερευνήσει στο προσεχές διάστημα.
Πηγή με γνώση των διαδικασιών μάς δήλωσε: «Με αυτόν τον τρόπο, κάποιοι δήμοι κόπηκαν από το ΕΣΠΑ επειδή είχαν καταθέσει πρόταση για άλλο έργο κατά την ημερομηνία έκδοσης της Πρόσκλησης 6659, σε χρόνο δηλαδή που αδυνατούσαν να ξέρουν για τους ακριβείς όρους του ΕΣΠΑ. Κι αυτό, παρότι τη μέρα κατάθεσης της πρότασής τους μπορούσαν να είναι σύννομοι με τον όρο της απαγόρευσης επικάλυψης φυσικού αντικειμένου, έχοντας αποσυρθεί από οποιοδήποτε άλλο έργο».
Σύμφωνα με την καταγγελία, κάποιοι δήμοι απορρίφθηκαν από το ΕΣΠΑ λόγω του παραπάνω κανόνα. Μερικοί από αυτούς, όπως το Ηράκλειο και το Κορωπί, έκαναν ένσταση και τελικά έγιναν δεκτοί από την Επιτροπή Ενστάσεων της ΕΥΔ. Ωστόσο, όσοι δήμοι δεν έκαναν ένσταση δεν εντάχθηκαν τελικά στο πρόγραμμα, ακόμα κι αν κόπηκαν με το ίδιο ακριβώς σκεπτικό.
Για το συγκεκριμένο ζήτημα, η ΕΥΔ ανέφερε στην απάντησή της: «Η προϋπόθεση της πρόσκλησης 6659 περί μη χρηματοδότησης από άλλα χρηματοδοτικά μέσα, διασφαλίζει την αρχή της αποφυγής διπλής χρηματοδότησης, ήταν δε γνωστή σε όλους τους δυνητικούς Δικαιούχους, ήδη από τις 14.12.2023».
Εδώ η ΕΥΔ ουσιαστικά επιβεβαιώνει τα αναφερόμενα στην καταγγελία. Συγκεκριμένα, στις 14 Δεκεμβρίου 2022 η ΕΥΔ είχε προχωρήσει στην Πρόσκληση 6595, η οποία αφορούσε την προμήθεια των υδρομέτρων. Η πρόσκληση ανακλήθηκε πέντε μέρες αργότερα, στις 19 Δεκεμβρίου. Η ΕΥΔ δεν μας γνωστοποίησε τους λόγους της ανάκλησης. Ωστόσο, πηγές με καλή γνώση των τεκταινομένων ανέφεραν ότι αυτό έγινε επειδή οι δήμοι άρχισαν να καταθέτουν προτάσεις πολλών εκατομμυρίων.
Σε αυτό συνηγορεί και το γεγονός ότι η Πρόσκληση 6659, που αντικατέστησε την 6595, έθεσε ως πρόσθετο όρο ότι «κάθε δικαιούχος μπορεί να υποβάλλει μόνο μία πρόταση με συνολικό προϋπολογισμό που δεν θα υπερβαίνει τα 9.000.000 (σ.σ.: τα έντονα γράμματα ανήκουν στο πρωτότυπο), πλήρως αιτιολογημένη και τεκμηριωμένη στη βάση πραγματικών αναγκών που θα αποδεικνύονται με ρεαλιστικά αναλογική αντιστοίχιση βάσει εξυπηρετούμενων χρηστών». Άρα, ακόμα και για την ΕΥΔ, μάλλον κάποιοι δήμοι το παράκαναν με τα εκατομμύρια που ζήτησαν για υδρόμετρα.
Ωστόσο, και οι δύο προσκλήσεις περιλάμβαναν ακριβώς την ίδια διατύπωση σε σχέση με τον αποκλεισμό όσων δήμων είχαν υποβάλει αίτημα για χρηματοδότηση σε άλλο έργο, αναφέροντας: «Δεν θα γίνει δε αποδεκτή πρόταση η οποία ήδη χρηματοδοτείται ή έχει υποβληθεί για χρηματοδότηση σε άλλο Χρηματοδοτικό Εργαλείο (π.χ. Πρόγραμμα Αντώνης Τρίτσης, Ταμείο Ανάκαμψης, κ.λ.π.)». Γίνεται φανερό ότι το ζήτημα που εγείρει η καταγγελία (ότι ο όρος του αποκλεισμού από το πρόγραμμα αφορούσε την ημερομηνία δημοσίευσης της πρόσκλησης και όχι την ημερομηνία κατάθεσης της πρότασης από τον δήμο) εμμέσως επιβεβαιώνεται και από την ανάντηση της ΕΥΔ.
Από τις εταιρείες, στα ερωτήματά μας απάντησε η εταιρεία ΑΒΒ, η οποία μας ενημέρωσε ότι η σύμβασή της με τον δήμο Χίου για την Πρόσκληση 6659 δεν περιελάμβανε υδρόμετρα (αλλά τεχνολογικό εξοπλισμό για τον τηλεέλεγχο και τηλεχειρισμό του δικτύου μεταφοράς και διανομής νερού). Ως εκ τούτου, δεν σχολίασε το ζήτημα των υδρομέτρων. Καμία άλλη εταιρεία δεν θεώρησε υποχρέωσή της να απαντήσει.